با رایحه ماهریس، نمایندگی انحصاری اسانس عطری و ادکلنی ژیوادان در ایران، همراه باشید تا در مورد تاریخچه عطر و ادکلن و اسانس اطلاعات بیشتری کسب کنید. لغت عطر یا پرفیوم (به انگلیسی: Perfume) از کلمه لاتین Perfumare به معنای دود یا رایحهی برخاسته از سوزاندن چیزی ساخته شده است. بشر اولین عطرها و رایحههای خوش را از طریق سوزاندن گیاهان خوشبو، ادویهها یا گلها تولید میکرد. قدمت استفاده از مواد معطر و اسانسهای عطری به عنوان نمودی از هنرهای باستانی بشر به هزارههای دوم و سوم پیش از میلاد مسیح باز می گردد.
باستان شناسان معتقدند که تمدنهای بینالنهرین، مصر و دره سند (پاکستان و هند کنونی) اولین جوامع بشری بودند که از عطر و مشتقات آن استفاده مینمودند و سپس رومیان باستان و مسلمانان هنر عطرسازی به اعتلای خود رساندند. در تمدنهای کهن از عطر و اسانسهای عطری برای برگزاری مراسم مذهبی، عبادت خدایان و تدفین مردگان استفاده میشد و بعدها برای خوشبو شدن بدن و آرایش و همچنین خواص درمانی آروماتیک و بهداشتی مورد استفاده قرار گرفتند.
اولین شیمیدان و عطار ثبت شدهی تاریخ، زنی به نام تاپوتی بود که حدود 4000 سال پیش در تمدن بین النهرین زندگی میکرد و از طریق تقطیر گلها و گیاهان معطر و ترکیب آنها با روغن و مواد آروماتیک دیگر، عطر تولید مینمود. باستان شناسان در سال 2003 میلادی قدیمیترین عطر به جا مانده از دوران باستان را در قبرس کشف کردند که قدمت آن بالغ بر 4000 سال تخمین زده میشود.
آنها در حین کاوش در منطقه پرگوس قبرس، با محوطهای به مساحت 300 متر مربع مواجه شدند که در واقع یک کارگاه تولید عطر باستانی بوده و ظرفهایی برای ترکیب عطرها، دستگاههای عصارهگیری و بطریهای عطر در آن قرار داشتند. این کارگاه در حقیقت اولین کارخانه تولید عطر جهان به حساب میآید!
روحانیون و فراعنه مصری علاقه بسیاری به عطر و اسانسهای عطری داشتند. آنها معتقد بودند که بوی خوش سبب خوشنودی خدایان و آرامش روح مردگان میشود و در مراسم روحانی و حتی تدفین فراعنه از عطر استفاده میکردند. برخی از مقبرههای پادشاهان مصری که پس از هزاران سال کشف و گشوده شده همچنان آکنده از بوی خوش عطر و روایحی است که در زمان تدفین آنها استفاده شده است.
استفاده از عطر تا قرنها در انحصار طبقه اشرافی، روحانیون و فراعنه مصر بود اما به تدریج مردم عادی نیز به عطر روی آوردند و پیشرفت صنعت عطر و اسانس در مصر سرعت گرفت. مصریها ادویههای مختلف و مواد معطر مانند زنجبیل، فلفل و چوب صندل را از هند خریداری کرده و در ساخت عطر به کار میبردند و به همین دلیل صنعت اسانسهای روغنی مصر از دیرباز در جهان شناخته شده است.
یونانیان اولین افرادی بودند که عطر را به معنای امروزی آن استفاده میکردند. آنها از طریق له کردن گیاهان معطر یا ترکیب صمغ آنها با روغن و مایعات دیگر عطرهایی نسبتا شبیه به اسانسهای امروزی تولید نمودند که بر روی پوست مصرف میشد و مورد استقبال عموم مردم قرار گرفته بود. این عطرها در حمامهای آن دوران برای خوشبو نمودن بدن و همچنین برای درمان بیماریها مورد استفاده قرار میگرفت.
به اعتقاد باستانشناسان مفهوم آروماتراپی یا همان رایحه درمانی از زمان تمدن یونان باستان به جهان معرفی شد. در روم باستان که یک پادشاهی متمول و تمدنی پر زرق و برق بود، فوارههایی در شهرها وجود داشت که در آنها از گلاب برای خوشبو کردن فضا استفاده میشد. تولید و تجارت عطر و اسانسهای عطری تا جایی پیشرفت کرد که عطاریها و مغازههایی مختص به فروش عطر در این تمدن راه اندازی شد و مردم از خرید آن استقبال فراوانی کردند.
در تمدن ایران باستان همانند همتایان یونانی و مصری آن، استفاده از عطر و مواد معطر رواج داشته و پادشاهان و بزرگان حکومتی همواره از آن استفاده میکردند. داریوش سوم، پادشاه هخامنشی، حدود 40 نفر از عطرسازان خبره زمان خود را به دربار فراخوانده بود تا همیشه همراه او باشند و از این طریق به عطرها و رایحههای مورد علاقه خود دسترسی داشته باشد. در دوره ساسانیان نیز پادشاهان اهمیت ویژهای برای عطر قائل بودند و گفته میشود که حتی اطرافیان پادشاه از استفاده از عطرها و رایحههای مورد علاقه وی منع میشدند و این عطر ویژه پادشاه تنها توسط شخص وی مورد استفاده قرار میگرفت که همین موضوع نشان دهنده جایگاه ویژه عطر برای پادشاهان ساسانی است.
تمدن مشرق زمین نقش بسزایی در پیشرفت صنعت عطر و ادکلن به شکل امروزی آن داشته است. ابویوسف کندی، شیمیدان عرب در قرن نهم میلادی، کتابی با نام “شیمی در عطرسازی” نوشته بود که در آن بیش از 100 دستورالعمل برای تهیه اسانسهای عطری و حتی ادوات و لوازم عطرسازی ذکر کرده و شرح داده است.
ابوعلی سینا، دانشمند و پزشک بزرگ ایرانی، اولین فردی بود که از روش تقطیر برای استخراج روغنهای معطر از گیاهان استفاده نمود و این دستاورد بزرگ به عنوان پایه و اساس صنعت مدرن عطرسازی جهان شناخته میشود. ابوعلی سینا اولین فرآیند تقطیر را با گل رز انجام داد که محصول نهایی آن یعنی گلاب همچنان یکی از مهمترین مواد اولیه در صنایع مختلف غذایی و عطری در جهان است.
زکریای رازی نیز با کشف الکل و دستیابی به روش علمی تولید آن، نقشی انکارناپذیر در صنعت ادکلن سازی و عطرسازی امروزی داشته است. از گذشته تا کنون از الکل به عنوان حلال و رقیق کننده اسانسهای عطری استفاده میشود و لازم به ذکر است که تا پیش از این کشف بزرگ، رقیق کردن روغن های معطر مشکلی بزرگ برای عطرسازان به حساب میآمد در دنیای مدرن نیز تهیه محصولاتی مانند ادکلن، بادی اسپلش یا سایر محصولات با پایه الکلی میسر نبود.
در این مطلب از مجموعه مطالب وبلاگ شرکت رایحه ماهریس، نماینده اسانسهای عطری و ادکلنی ژیوادان سوئیس در ایران، به بررسی اجمالی تاریخ کهن عطر و سابقه آن در دوران باستان پرداختیم. در قسمت دوم تاریخچه عطر، با زمان به جلو خواهیم رفت تا با عطر در عصر جدیدتر (قرن دوازدهم تا هجدهم میلادی) بیشتر آشنا شویم. با رایحه ماهریس همراه باشید.